In het spoor van de Melkweg - spoedcursus sterrenfotografie

Beelden van de sterrenhemel lijken een grote fascinatie op ons uit te oefenen. Misschien komt het doordat een helder zicht op de sterren voor de meesten van ons zeldzaam is geworden in een tijdperk van toenemende lichtvervuiling. Hoe dan ook, als ik een foto van een ster upload naar sociale media, krijg ik onevenredig veel reacties. Vaak rijst de vraag hoe de foto is gemaakt. Een foto van de sterrenhemel is immers nog steeds iets dat we niet zomaar met een smartphone kunnen maken. Er zijn een paar dingen waar je rekening mee moet houden voor een geslaagde foto. Het begint met de apparatuur, de keuze van de locatie en het onderwerp, de camera-instellingen en eindigt met de nabewerking. In het volgende wil ik je wat tips geven over elk van deze punten en je zo een spoedcursus sterfotografie geven.

Sommige dingen zijn essentieel om 's nachts foto's te maken:

1. Statief: absoluut onmisbaar, omdat 's nachts regelmatig belichtingstijden van enkele seconden nodig zijn.

2. Ontspanner op afstand: nuttig om cameratrilling te vermijden bij het ontspannen van de sluiter. Veel nieuwe camera's kunnen ook worden geactiveerd via een WLAN-verbinding met een mobiele telefoon-app. Als alternatief werkt de ingebouwde timer van 2 seconden ook. De ontspanknop op afstand is voor de meeste camera's ook vereist voor belichtingen >30 seconden in de bulbmodus.

3. Licht: Om de sterren goed te kunnen zien, moet je plekken vinden waar het echt donker is. Je hebt een lichtbron nodig zodat je de sterren niet uit het oog verliest. Een hoofdlamp heeft het voordeel dat je beide handen vrij hebt om de camera te bedienen. Een zogenaamde nachtzichtmodus, waarbij de lamp rood licht uitstraalt, is erg praktisch. Hoewel het niet zo fel is als het witte licht, blijft de donkeradaptatie van de ogen behouden. Het licht kan ook creatief worden gebruikt in het beeld (trefwoord "light painting", waarover later meer).

4. Camera: De camerasensoren van tegenwoordig zijn zo goed dat je zelfs met een instapmodel camera goede sterfoto's kunt maken. Een grotere sensor vangt meer licht op en heeft daardoor een beter ruisgedrag, dus een full-frame camera levert nog een sprong in kwaliteit.

5. Lenzen: Net als met de camera kun je onder goede omstandigheden goede resultaten behalen met de kitlens. Voor een betere kwaliteit is het opnieuw belangrijk om zoveel mogelijk licht vast te leggen, dus om snelle lenzen met een groot diafragma (bij voorkeur F/2.8 of groter) te gebruiken. Groothoekobjectieven zoals de TAMRON 20-40mm F/2.8 of de TAMRON 17-28mm F/2.8 voor full-frame camera's zijn bijzonder geschikt voor sterrenfotografie. Als je fotografeert met een APS-C camera, kun je kiezen voor de TAMRON 11-20mm F/2.8, die ook uitstekende resultaten levert. Deze lenzen bieden niet alleen een hoge lichtintensiteit, maar ook een brede beeldsectie om zoveel mogelijk van de nachtelijke hemel vast te leggen.

Je hoeft geen astronoom te zijn om dat te weten: De kans dat je in de stad met het blote oog een heldere sterrenhemel of zelfs de Melkweg ziet, is nihil. Het sleutelwoord is "lichtvervuiling" en wordt veroorzaakt door onze kunstmatige lichtbronnen, of dat nu straatlantaarns, koplampen van auto's of neonreclames zijn. Voor sterrenfotografie moeten we zo ver mogelijk weg van de stedelijke lichtvervuiling. Voor mij als inwoner van Heidelberg betekent dat de Rijn-Neckar-delta uit en zo ver mogelijk het Odenwald of Pfälzerwald in. Je kunt een kaart zoals deze (https://www.lightpollutionmap.info/) gebruiken om een overzicht te krijgen van waar de lichtvervuiling in jouw buurt het laagst is.

Als het gaat om het juiste moment, zijn twee dingen bijzonder belangrijk:

1. De nacht moet zo helder en onbewolkt mogelijk zijn, dus controleer van tevoren het weerbericht. Natuurlijk kun je daar niet honderd procent op vertrouwen. Als je je bij aankomst realiseert dat er een paar wolken in de lucht hangen, is dat geen reden om meteen naar huis te gaan. Een paar wolken kunnen een foto soms net dat beetje extra geven.

2. Observeer de fasen van de maan. Een mooie volle maan kan ook een aantrekkelijk fotomotief zijn, maar deze overtreft de sterren. Dus als we de Melkweg willen zien, moet het nieuwe maan zijn als dat mogelijk is. Voor een overzicht van de maanstanden en veel andere nuttige informatie kan ik de app "PhotoPills" van harte aanbevelen. Deze biedt zelfs een augmented reality functie die je laat zien waar de Melkweg aan de hemel staat als je door de camera van je mobiele telefoon kijkt. Helemaal briljant!

Als we de vorige tips hebben opgevolgd, bevinden we ons nu op een donkere plek ver weg van de bewoonde wereld met een statief, camera en snelle lens op een sterrennacht met nieuwe maan. Onder deze omstandigheden kunnen we een prachtige sterrenhemel boven ons zien. De loop van de Melkweg is meestal met het blote oog te herkennen. Maar hoe mooi de sterrenhemel ook is, gewoon recht omhoog kijken om een foto te maken is op de een of andere manier saai. Een interessant voorgrondmotief dat de sterrenhemel in relatie tot de hemel plaatst, de uitgestrektheid van het heelal benadrukt en de hele opname in context plaatst, is wat onze foto echt compleet maakt. Alles is hier mogelijk: Bomen, gebouwen, meren, bergen. Zelfs als ik overdag op pad ben, ben ik vaak op zoek naar mogelijke motieven. Bomen zien er bijvoorbeeld bijzonder goed uit als ze op zichzelf staan en gemakkelijk tegen de horizon kunnen worden ingekaderd. Als je geen geschikt onderwerp kunt vinden, onthoud dan: je hebt jezelf nog! Waarom neem je geen selfie onder de sterrenhemel? Als de belichtingstijd echter enkele seconden is, houd dan je adem in en sta stil zodat de foto niet onscherp wordt.

Een techniek die je kunt gebruiken om nog meer details zichtbaar te maken in je voorgrondmotief is het zogenaamde "lichtschilderen". Hierbij verlicht je de voorgrond met je zaklamp terwijl de camera nog aan staat. Je moet een beetje experimenteren met hoe sterk en hoe lang je het licht moet schijnen om de juiste hoeveelheid licht te krijgen. Persoonlijk gebruik ik deze techniek zelden, omdat het effect er voor mij vaak te onnatuurlijk uitziet. Als je ervoor zorgt dat je onderwerp goed afsteekt tegen de horizon en de lucht, kun je het ook opzettelijk onderbelichten om een mooi silhouet te krijgen.

Dat brengt ons bij het volgende punt, de camera-instellingen. Allereerst: neem indien mogelijk foto's in RAW-formaat. Dit geeft je een digitaal negatief zonder enige voorbewerking door de camerasoftware. Dit geeft je veel meer speelruimte bij de nabewerking op de PC.

Je kunt de automatische belichting van je camera 's nachts wel vergeten. Schakel dus over op de handmatige modus. Je kunt ook het beste handmatig scherpstellen, want autofocus werkt meestal niet meer in het donker. Stel scherp op "oneindig" zodat de sterren scherp zijn. Om dit te doen, stel ik in Liveview een bijzonder grote en heldere ster in, die ik maximaal vergroot met de vergrootglasfunctie. Dan, draai je aan de scherpstelring om hem zo klein en puntig mogelijk te maken, want dan heb je hem perfect scherp.

Het volgende is van toepassing bij het instellen van de belichting:

1. Open het diafragma altijd volledig (denk eraan, het doel is om zoveel mogelijk licht vast te leggen)

2. Ik gebruik meestal een ISO tussen 1600 en 3200, afhankelijk van de snelheid en brandpuntsafstand van de lens kunnen ook hogere of lagere waarden nodig zijn voor een goede belichting.

3. Belichtingstijd: In principe willen we zo lang mogelijk belichten om meer licht vast te leggen en zo een beter ruisgedrag en dus een betere kwaliteit te krijgen. De maximale belichtingstijd die kan worden gekozen, wordt echter beperkt door de rotatie van de aarde. Anders zullen de puntvormige sterren in lijnen veranderen, wat meestal ongewenst is (tenzij je er bewust voor kiest om een "sterrenspoor"-opname te maken). Hoe lang je kunt belichten voordat er sterrensporen verschijnen, hangt af van je brandpuntsafstand. Als vuistregel geldt: maximale belichtingstijd in seconden = 500/brandpuntsafstand. Vergeet niet de brandpuntsafstand te vermenigvuldigen met de cropfactor van je camera als je niet met een full-frame camera werkt.

Voor mij is nabewerking gewoon onderdeel van het proces, vooral bij sterrenfotografie. De sensor van je camera legt veel meer informatie vast dan de foto op het eerste gezicht laat zien. Door te spelen met de contrastregelaars in je beeldbewerkingssoftware kun je de sterren bijvoorbeeld echt laten stralen. De Melkweg kan vaak nog beter worden benadrukt met een lokale aanpassing.

Het is moeilijk om hier specifieke aanbevelingen te geven, omdat de namen variëren afhankelijk van het beeldbewerkingsprogramma. Ik gebruik zelf Adobe Lightroom en werk voornamelijk met de schuifregelaars Contrast, Helderheid, Wit en Haze verwijderen. De radiaalfilter of correctieborstels zijn zeer geschikt voor lokale aanpassingen

Je kunt ook heel verschillende kleureffecten bereiken door bijvoorbeeld de witbalans aan te passen. Zoals je goed kunt zien, heb ik een bepaalde voorkeur ontwikkeld voor roze en paarse tinten in mijn foto's. Iedereen moet zijn eigen stijl ontwikkelen. Iedereen moet hier zijn eigen stijl ontwikkelen, wat hij mooi vindt is uiteindelijk een kwestie van smaak.

Dus nu heb je de belangrijkste basiskennis bij de hand om binnenkort zelf op pad te gaan en de bijzondere charme van sterrenfotografie te ervaren!